Lidija Glišić: Obrazovanje – od Bildunga do Bolonje

Ne vjerujem da je Jan Amos Komenski, sanjareći o pansofiji kao ideji sveopšteg univerzalnog znanja dostupnog svima, mogao naslutiti da ćemo danas živjeti njegov san. 

U Evropi sedamnaestog vijeka, u kome je živio otac moderne pedagogije, bjesni tridesetogo

dišnji rat okončan Vestfalskim mirom, čovjek je prvi put ugledao obale Novog Zelanda, 

Novi Amsterdam postaje ono što je danas – Njujork, dok Velaskez slika svoje najintrigantnije 

djelo „Mlade plemkinje“. Da li bi čovjek toga vremena mogao da zamisli naš vijek 

u kome roboti zamjenjuju ljude, vještačka inteligencija humanu, a naseobine u svemiru 

izgledaju kao realan komšiluk? Da li bi Komenski u internetu vidio ostvarenje svog sna da 

svako može pristupiti znanju, u realnom vremenu, sa svake tačke zemljine kugle, 

i time postati mudriji i svjesniji dešavanja oko sebe i u sebi?

Internet jeste promijenio naš odnos prema znanju, ali nas je preplavio i talasima nepotrebnih 

činjenica, često stvarajući konfuziju kod korisnika koji te podatke uzimaju nasumično i 

nesistematizovano. O neistinitim ili sumnjivo istinitim podacima da ne govorimo. Informacije 

nijesu znanje, a poluinformacije su već ozbiljna opasnost.

Obrazovanje više nikada neće biti isto, iako se u školama još držimo prenošenja znanja starim 

metodama. Ipak, ciljevi i vrednovanje stečenog znanja potpuno su u duhu vremena u kome 

živimo.

Austrijski filozof i profesor Konrad Paul Lisman, upravo kritikuje takav sistem obrazovanja 

koji se pretvorio u trku za bodovima i prilagođavanje tržištu, nazivajući “bijedu 

visokoškolskog prostora” imenom - Bolonja. On duhovito opaža da po sadašnjim uslovima 

sticanja bodova, broja naučnih radova, evaluacijama, ni Imanuel Kant ne bi imao šanse da 

postane univerzitetski profesor. Naime, veliki njemački filozof nije imao međunarodno naučno

iskustvo, a punih deset godina nije ništa objavio spremajući u tišini svoje najznačajnije djelo, 

“Kritiku čistog uma”.

Kada se vratimo u prošlost, u vrijeme kolapsa apsolutnih monarhija 18. i 19. vijeka, 

dolazimo do Vilhema fon Humbolta, čuvenog filozofa i osnivača Berlinskog univerziteta koji 

se u okviru koncepta “Bildung” zalagao za obrazovanje kroz sveobuhvatni razvoj ličnosti, 

harmonični rast i razvoj svih unutrašnjih potencijala. 

Humbolt je isticao značaj doživotnog obrazovanja, interdisciplinarnog pristupa 

učenju i slobodarskog duha koji treba da vlada na univerzitetima i u klasičnim gimnazijama.

Sve što je “Bildung” kao ideal predstavljao u prethodnom vijeku, u 20. vijeku pretvoriće se 

u svoju suprotnost: površno usvajanje znanja koje za cilj ima prilagođavanje vladajućim 

ideologijama i sticanje društvenog statusa, pisao je u “Teoriji poluobrazovanja” Teodor Adorno,

rezervisan prema masovnom obrazovanju, kao i prema masovnoj kulturi.

Ovi mislioci smješteni u različite epohe, nagovještavaju površnost društva nespremnog i 

nesposobnog za kritičku misao, koje je i znanje pretvorilo u ekonomsku kategoriju. 

Umjesto obrazovanih subjekata koji odgovorno učestvuju u zajednici, rezultat obrazovanja

sada treba da budu „besprijekorno funkcionalni, fleksibilni, mobilni i za timski rad osposobljeni 

klonovi“, kaže Lisman.

U međuvremenu, duboko smo zakoračili u treći milenijum. Nove tehnologije premostile su 

razdaljine i donijele nove načine učenja - na daljinu. Generacije koje dolaze, rođene u novoj eri,

u hodu usvajaju sve što digitalizacija nosi pa ih Mark Prenski naziva “digitalni domoroci”. 

Oni potpuno drugačije usvajaju i obrađuju informacije, više radnji obavljaju paralelno, pa ne 

čudi jaz između njih s jedne, i roditelja i nastavnika koje Prenski naziva “digitalnim pridošlicama”, s druge strane.

Potekle iz nekih drugih vremena, “pridošlice” u digitalni svijet pokušavaju da se uklope, da ga 

razumiju, ali su ipak prirodno vezane za modele ponašanja i komunikacije svijeta iz koga 

dolaze. Izazov obrazovanja u budućnosti će svakako biti usklađivanje jezika i razmišljanja 

“domorodaca” i “pridošlica”, jer učenik više neće moći da bude pasivan posmatrač procesa 

predavanja i učenja. Očekujemo nove načine obrazovanja prilagođene generaciji “Z” naviknutoj

na bogate vizuelne senzacije i brzu razmjenu informacija.

Ako se iz digitalnog doba ponovo vratimo u 17. vijek Jana Komenskog, tamo ćemo naići

na potpuno svježu ideju ovog oca modernog obrazovanja, koji je još tada, dok se oko njega

rađao barok kao preteča današnje globalne kulture, isticao da je u procesu učenja od velike 

važnosti angažovanje svih čula. “Orbis Sensualium Pictus” ili “Svijet u slikama”, bio je prvi 

ilustrovani udžbenik, koji je kod djece izazivao vjerovatno sličnu reakciju kao digitalne slike 

danas.

Humboltov ključ obrazovanja, “samoća i sloboda”, odavno ne otključava brave za sticanje 

znanja u školskim ustanovama. Koliko god uvođenje novih obrazovnih metoda prilagođenih 

novim generacijama i zahtjevima tržišta bilo neminovnost, bez opšteg znanja, promišljanja i 

kreativnosti nećemo moći da obuhvatimo širu sliku svijeta, kao ni promjena koje ga prate. 

Na tom putu potcjenjivanja opšteg znanja i pitanja smisla, kako je lucidno primijetila 

Olga Tokarčuk, mi smo se pauperizovali “kao što je kapitalistička fabrika pauperizovala 

zanatlije koje su nekada umjele da naprave cio proizvod, a sad su pretvoreni u izvršioce 

jednog dijela cjelovitog procesa, u radnike nesvjesne cjeline.”

Ako obrazovanje postane puko sredstvo za ekonomsku efikasnost, a ne alat za razvoj 

slobodne i kritičke misli, rizikujemo da izgubimo ono što su upravo pomenuti mislioci smatrali 

suštinom obrazovanja – sposobnost da svijet sagledamo u cjelini. Pred nama je očigledno još

jedan izazov našeg doba na koji tek treba da damo odgovor.

*Autorka je kolumnistkinja RTCG.

Izvor: https://rtcg.me/kolumne/679176/obrazovanje--od-bildunga-do-bolonje.html